.
Subscribe to my channel Youtube.com/user/DaLiaMuzic
TAMA LIU MAI BAINAKA SIRA, BEM VINDO E OBRIGADA PELA VISITA!

terça-feira, 22 de janeiro de 2013

Simão Barreto hakuak Arte no Cultura iha Timor Leste!

Maestro Simão Barreto, director foun Academia Nacional de Artes e Indústrias Criativas Culturais Timor Leste nian

Husi Helder Fernando | 4 Jan 2013 
pub. Hoje Macau.com.mo
Tradusaun ba dalen tetun husi Dalia Kiakilir Agostinho
Oxford, 23 Jan 2013

Ema cultura nain, nia vida tomak entrega ba músika haklaken ba varias partes iha mundo, maestro timor oan ne'e sei assume iha tempo badak funsaun nudar director Academia Nacional de Artes e Indústrias Criativas Culturais Timor-Leste nian. Iha nia breve passagem husi Macau, Simão Barreto koalia ba "Hoje Macau" sobre nia ideias no projectos ba colaborasaun ho Academia no desenvolvimento cultural iha Timor-Leste.

Foto cortesia Grupo Cultural TATA MAI LAU e Compositor,  Maestro Simão Barreto
Na cerimonia da Entrega do Premio Nobel da Paz a TIMOR
Oslo , 10 de Dezembro 1996
Hanesan compositor, instrumentista ou maestro orquestra no grupos corais, professor, conferencista, investigador ka coleccionador arte nian, Simão Barreto husik marka iha fatin sira nebe nia hakuak hodi moris. Timor oan husi ran kedas, português ho fuan laran tomak, macaense husi afecto wain, mos dala ruma cidadão mundo nian. Nudar ema cultura nian, la loke liman, ho frontalidade, ba nia opiniões políticas.

Iha Junho tinan kotuk, iha entrevista nebe nia fo ba jornal ne'e iha véspera eleisaun iha Timor-Leste, declarasaun balun husi sidadaun Barreto hakat liu tiha fronteiras no agita ambiente sócio-político timor oan. Liu tiha fulan ne'en, e depois confirmado tiha boa parte  ninia prognóstico (vitória CNRT, Xanana Gusmão nian, aktual primeiro-ministro, ho PD Fernando Lasama de Araújo nian, vice-primeiro ministro, iha coligação governamental), maestro prefere koalia arte, ninia projecto ba Academia ne'e nebe a partir semana oin fo ba nia kaer, e sobre ninia musica.

Simão Barreto hadomi dadolin no dadolin-nain sira, nia compoe no interpreta ho inspirasaun husi Camilo Pessanha, por exemplo. Mozart continua hanesan referência primordial, maibe iha seluk tan, hanesan iha nia rain moris fatin nebe agora simu fali nia no convida hodi dirige Academia Nacional de Artes e Indústrias Criativas Culturais: Ita hakarak hakuak arte hotu hotu, husi decorativas ba plásticas, husi artesanato ba música. Por exemplo, ita nia wain tradisaun ida mak soru-tais, nebe ita bolu tais feto, hena ne'e  feto sira mak usa e tais mane, mane sira mak usa”.

Ba sani-nain menos familiarizado, ita fo hanoin katak tais ka iha tetun, dalen timor leste nian, salenda, ne'e mak hena conhecido liu usa hanesan xaile ka cachecol, basaa nia mak parte visivel liu iha tradisaun ne'e, ritual iha Timor-Leste.
 
Edifício de raiz para a Academia


Husu se sobre música mak sei privilegio liu em relasaun artes sira seluk, maestro hamanasa e ho ironia nia hatan: “infelizmente ita sei la halo ida ne'e, maibe ema hotu hatene hau nia ligasaun de sempre ba musica. Nia sei naturalmente interiorizada nafatin iha hau. Maibe hau nia missaun iha Academia ne'e privilegia artes hotu hotu. Maski iha âmbito musica nian, hau hanoin iha fatin importante ba dansa no coros. No mos iha teatro, forma cultural ida hotu por excelência, nebe dala barak mosu associada ba musica. Ita iha artes plásticas, sector ida nebe sei bele hetan dinamismo bo'ot”.

Fila fali ba musica. Falta orquestras – iha deit grupo musica ligeira balun – falta escolas, sei sai hanesan, tuir director foun Academia, prioridade ida iha acção. Nia husu ba nia an: “Hanusa mak ita atu iha orquestras, sem iha escola, sem forma musicos? Iha sector cultural, hau hatene katak ne'e  prioridade governamental. Hau fiar katak excelente ideia ida mak ita organiza diak calendario mensal no anual ba Encontros sobre Musica”.

Simão Barreto observa ho positivu tebes desizaun governamental hodi fo-ba secretaria de estado da arte e cultura, dirijida hosi Isabel Ximenes, ba tutela ministerio Turismo, no fo aval ba konstrusaun edifisiu proprio ida ba escola musica no ba artes sira seluk, hanesan teatro no dansa. "Artes plasticas hare husi ponto de vista nia diversifikasaun, alem de nia valor ekonomiku, nomos hamutuk ho realizasaun eventos musicais, danças, etc., exemplu ho notavel atraksaun turistika. "Husi hau nia parte, esperansa boot ida no vontade atu construir ba bom desempenho iha sector cultura, nebe secretaria de estado Dra. Isabel Ximenes iha oin. Hau, serviso ho entusiasmo sobre nia tutela mais directa”, dehan.

Ema sira nebe halehu Simão Barreto iha Academia de Artes e Indústrias Criativas Culturais, “forma tiha ona, hau fiar sira nia eficiencia, apenas hau conhece deit mak hau nia assessor directo”. Funsoes nebe nia atu exerce a partir de semana oin, director foun encara “hanesan desafio diak ida, obviamente serviso bo'ot, maibe gratificante no sempre hanoin ba desenvolvimento cultural iha Timor-Leste. Ita la haluha katak ita  nia pais nebe mai husi funu, nebe sei organiza an hela internamente iha sectores hotu hotu, liu liu iha segurança, la'os interna, maibe iha nia espaço territorial, iha fronteiras, tranquilidade no manutenção total ba nia soberania nudar país nebe conquista nia independência
ho sacrifício bo'ot”.

Economicamente, Timor-Leste, husi ninia valor natural, petróleo, ho criação Fundo respectivo, entre riko sira seluk, começa moris iha actualidade, situação ida ho conforto económico nebe buras dadauk ona. Simão Barreto realça aspecto ne'e: “Economicamente iha dalan ida positivo tebes. Iha transformações barak iha ita nia loron loron ba ne'e ita tem que matan moris. Timor-Leste organiza an e cada vez mais bele conta ho ninia recursos no valores rasik. Sei lori tempo, claro, sei to'o ba iha posição ideal. Militares Nações Unidas sai dadauk ona, polícia portuguesa nebe halo serviso meritório tebes iha ita nia rain, iha nivel hotu hotu, mos fila ona ba Portugal, hela deit ho ita elementos balun, pois ne'e importante tebes sira nia presen
ça, la'os deit ba sira nia indiscutível competência, maibe mos ba afecto mútuo nebe existe”.

Simão Barreto ne'e, husi atitude de cidadania nian, nudar observador atento ba sociedade no política. Ho laran luak, comenta ba Hoje Macau figura carismática Xanana Gusmão: “Xanana ne'e figura bo'ot ba Timor oan sira, ami sei deve barak nia. Ba hau nia opinião, segurança iha Timor-Leste, praticamente iha naran ida deit, naran ne mak Xanana! Povo respeita nia”.

Susar atu haluha ba maestro, mak momento único iha Loron Independência Timor-Leste, iha Dili, wainhira nia dirige coro ida ho 900 vozes. Homem grato, Simão Barreto la haluha fo agradecimento ba Instituto Cultural e ba governo de Macau, nebe iha momento ne'e nia contribui, tamba hetan autorizasaun hodi desloca ba mai, durante fulan ida, ba nia rain moris fatin iha data importante ne'e.

Ligasaun ho Macau husi afecto wain no mos “pelas energias que aqui gastou enquanto músico, criador de tercetos e quartetos, coros, orquestras, hanorin musica, maestro timor oan confessa ninia carinho ba região ne'e: “hau fo hotu saida mak hau bele ba Macau ho hau nia laran tomak,  imagina qualquer ema ida saida mak hau sei la fo ba hau nia rain moris Timor-Leste, pois hau sei iha força no entusiasmo wain para fo saida mak hau hatene ba hau nia rain. Sobre Macau, Iha ideias barak nebe relaciona ho Timor-Leste no regiaun ne, ou seja ho país ne'e mak grande China. Hau hakarak, logo que possível, mai Macau ho sentido de koalia ho entidades oficiais locais sira atu  hare ba colaborações mútuas balun. Hau sinti hau lo'os quando hanoin katak Academia Artes iha papel decisivo iha desenvolvimento cultural timorense”.

Ba projectos pessoais, naturalmente iha mundo da musica, Simão Barreto loke livro desejo nian: “publicação iha livro, partituras ba hau nia obra tomak no gravação musica sira ne'e. Agora, ho projecto Academia de Artes ne'e nebe, ho honra tebes sira fo fiar mai hau e iha hau nia kabaz leten, sei falta disponibilidade temporal, maibe iha distribuição trabalho nian ba ema hotu nebe mak fo sira ninia fiel contributo ba Academia, hau iha esperança atu consegue, ho tulun, torna realidade hau nia projecto ne'e. Nudar compositor no musico iha hau nia moris tomak, hau sempre nakloke ba ideias hotu hotu iha âmbito ne'e. No mos hau iha hau nian rasik, claro”.


Husi Helder Fernando | 4 Jan 2013 
pub. Hoje Macau.com.mo
Tradusaun ba dalen tetun husi Dalia Kiakilir Agostinho
Oxford, 23 Jan 2013

1 comentário:

  1. Hatoo hau nia Parabens ba ita nia Multi Talented Compositor Maestro Simao Barreto! Ho ida ne'e fo hanoin ba gerasaun foun katak importante tebes hodi continua ho ita nia marca cultura no tradisaun Timor nian! Orgulho boot ba ita hotu, VIVA TIMOR!

    ResponderEliminar

Publicação em destaque

"ÉS VIVA"

"És viva" A todas as mulheres Estás triste, Estás só Porque ninguém te fala Porque ninguém te liga Ninguém quer saber d...